LAN MAN VỀ HẦM

Đã từng đi qua những đường hầm xuyên qua núi, qua đèo, ngầm dưới lòng sông, trong tôi luôn có cảm giác về sự chinh phục của con người trước thiên nhiên, đôi khi hơi rờn rợn về những bất trắc. Trong kí ức tôi lại hiện lên những căn hầm vững chãi chở che, ôm giữ tuổi thơ tôi một thời đạn bom.

Căn hầm đầu tiên mà tôi có khái niệm chính là gầm cầu thang nơi một số hộ gia đình chúng tôi ở. Toà nhà đó vốn là một phòng khám tư của bác sĩ người Pháp, xây dựng rất kiên cố ở một con phố nhỏ(sau ga Hàng Cỏ) Hà Nội. Tôi còn nhớ lần đầu tiên nghe đài “báo động”, chị em tôi được ba má dẫn xuống đây. Và tôi đã biết bí mật của toà nhà này có một chỗ nấp rất kín(có thể chơi “trốn tìm” được). Tôi không hiểu ý đồ kiến trúc của chủ nhà trước khoét sâu xuống lòng đất làm gì một không gian vuông vức như thế, để cho người đến sau lắp ghép vào đây những giờ phút ngoài kịch bản này? Cuộc sống có những bất ngờ như sắp đặt trước vậy!

Dù căn hầm ấy có đúc bê tông cốt sắt thì cũng chỉ tránh đạn lạc và những mảnh bom vỡ, chứ không tránh được bom nếu dội trúng! Và chúng tôi cứ chạy ra, chạy vào mỗi khi nghe đài “Báo động” rồi lại “ Báo yên”…

Sau đó, chiến tranh ngày càng ác liệt, từng khu phố, từng gia đình đào hầm trong nhà và trên những lối đi. Hầm nhà tôi chỉ là một hình hộp chữ nhật, toàn nước, tối thui.Tôi rất sợ mỗi khi phải xuống đây. Mùi ẩm mốc, nước và những côn trùng đe doạ. Hầm công cộng thì xây bằng gạch nửa nổi. nửa chìm trên đường nhựa. Nó ngoắt nghoéo và cũng tối tăm, tuy người ta có làm vài lỗ thông hơi và để ánh sáng le lói lọt vào. Ban đầu ai cũng chạy ra hầm đông người, chắc là vì tâm lí chết chùm còn hơn sống lẻ. Sau thì nó bị biến tướng thành chỗ mất an ninh, vệ sinh…chẳng ai dám xuống (có lẽ sau mỗi thời gian “tạm ngừng bắn”!). Cùng thời gian đó, tôi còn nhớ những chiếc hầm cá nhân, mà người ta gọi là “tăng xê”. Hầm ấy được làm bằng mấy chiếc Pi xi- măng đúc rất xù xì chồng dựng đứng trong lòng đất, có nắp đậy  đủ cho một người ẩn nấp. Dọc vỉa hè cứ cách mấy mét lại có một chiếc. Vì còn bé không thể nhấc nổi chiếc nắp xi-măng để tự đậy lên, nên tôi chưa bao giờ xuống loại hầm đó, dù có gặp “báo động” giữa đường. Mỗi chiếc hầm ấy như một cái giếng sau mỗi trận mưa, tiềm ẩn bao rủi ro ngoài bom đạn !

Tôi nhớ nhất những chiếc hầm nơi sơ tán. Trại trẻ chúng tôi dựng bằng tranh tre nứa lá, nhưng hầm thì rất kiên cố. Những chiếc pi đúc bằng xi măng cốt sắt dày và nhẵn thín cả mặt trong và ngoài. Khác với hầm cá nhân, những chiếc pi này được đặt nằm ngang nối tiếp nhau, chạy xung quanh trại. Hầm này có nhiều cửa lên xuống, rất sạch sẽ, khô ráo vì được tụi trẻ trực nhật theo sự phân công. Đôi khi chúng tôi xuống hầm chơi cả khi không có báo động,chiến tranh trở thành trò đùa với lũ trẻ dại khờ như thế.

Và một loại hầm khá phổ biến nữa là hầm chữ “A”. Hầm này làm bằng tre đặc, dựng kiểu chữ “A”, những thân tre nâng đỡ  các thanh ngang cũng bằng tre chẻ ra đan vào nhau, phía trên nóc được đắp đất. Nấp trong hầm này rất mát. Tôi nghĩ người Việt Nam khi dựng loại hầm này, có lẽ vừa tận dụng cây nhà lá vườn, vừa tính đến khả năng chịu lực cao. Đa số nhà dân, trường làng đều làm hầm chữ “A”. Khi chị em tôi ra ở nhà dân, hay đi học trường làng, chúng tôi chủ yếu xuống hầm này. Mỗi khi máy bay địch gầm rít ầm ĩ trên đầu, chúng tôi cứ hồn nhiên yên tâm chờ dứt tiếng đạn bom là lên tiếp tục vào lớp học hoặc cuộc chơi dở dang, như chưa hề có chuyện gì xảy ra.

Chiến tranh đã lùi xa mấy mươi năm có lẻ, rất nhiều người Việt Nam vẫn sẽ không quên những căn hầm hộ mệnh, những căn hầm mẹ Việt Nam "giấu cả sư đoàn dưới đất", những địa đạo lòng dân trên khắp mọi miền Đất nước...

Mọi sự cứ vận động đổi thay theo quy luật của nó, những đường hầm cứ lần lượt được xây dựng, xe điện ngầm rồi sẽ nối không gian, thời gian trên đất nước đã từng có nhiều căn hầm xuyên lòng đất kỉ lục. Nó có nối được lòng người trăm mối về một điểm chung hay không, còn là nghệ thuật của người thiết kế kiến trúc thượng tầng, khi hạ tầng đang bắt đầu lắp đặt thi công!

Chắc chắn đó không thể là hầm của những kẻ “đi đêm có ngày gặp ma”!

Hầm cây xanh ngút mắt